پاچنبری و دررفتگی مادرزادی لگن از شایع ترین مشکلات مادرزادی هستند.
پاچنبری چیست؟
عارضه پاچنبری (کلاب فوت) یک بدشکلی است که در آن پای نوزاد به داخل می‌چرخد و اغلب چنان شدید است که کف پاها به داخل یا حتی رو به بالا می‌چرخد. تقریباً از هر 1000 نوزاد متولد شده یکی به عارضه پا چنبری دچار است، که به همین دلیل این عارضه یکی از شایع‌ترین بدشکلی‌ها مادرزادی پا محسوب میشود.
پا چنبری (کلاب فوت) در طول دوره نوزادی ایجاد درد نمیکند. البته، اگر این عارضه درمان نشود، پا همان‌طور بدشکل باقی خواهد ماند، و نوزاد قادر نخواهد بود که به شکل طبیعی راه برود. اما، با درمان مناسب، اکثر کودکان مبتلا به این عارضه می‌توانند بدون آنکه آثار چندانی از تغییر شکل در پایشان باقی بماند، فعالیت‌های جسمانی بسیار متنوعی را انجام دهند.
اکثر موارد پاچنبری با استفاده از متدهای غیرجراحی که معمولاً ترکیبی است از کشش، گچ گرفتن و بستن بریس، با موفقیت درمان میشوند. معمولاً درمان پا چنبری کمی پس از تولد آغاز میشود.
در عارضه پا چنبری (کلاب فوت) ، تاندون‌هایی که عضلات پا را به استخوان‌های مچ پا متصل میکنند کوتاه و سفت میشوند، که همین باعث میشود مچ پا به داخل بچرخد.
اگر چه عارضه پا چنبری در همان هنگام تولد قابل تشخیص است، اما بسیاری از موارد آن ابتدا در طول سونوگرافی‌های دوران بارداری تشخیص داده میشوند. تقریباً در نیمی از کودکان مبتلا به عارضه پاچنبری، هر دو پا درگیر میشوند. همچنین، احتمال دچار شدن به این بدشکلی در پسرها دو برابر دخترها است.
انواع
اغلب عارضه پاچنبری (کلاب فوت) به دو دسته اصلی تقسیم میشود:
• پاچنبری منفرد (ناشناخته): شایع‌ترین نوع این بدشکلی است و در کودکانی بروز میکند که مشکل پزشکی دیگری ندارند.
• پاچنبری غیرمنفرد : به همراه انواع مختلفی از بیماری‌ها یا اختلالات عصبی-عضلانی، مانند آرتروگریپوز و اسپینا بیفیدا ( مهره شکاف دار) رخ میدهد. معمولاً اگر پاچنبری با یک عارضه عصبی-عضلانی مرتبط باشد نسبت به درمان مقاوم‌تر بوده و نیازمند دوره طولانی‌تری از درمان‌های غیرجراحی، یا حتی انجام چند مورد جراحی، خواهد بود.
عارضه پاچنبری، با هر شدتی یا از هر نوعی که باشد، بدون درمان بهبود نمی‌یابد. اگر عارضه پاچنبری کودکی درمان نشده باشد به جای راه رفتن روی کف پا بر روی کناره مچ پاها راه خواهد رفت، کال‌های (زوائد استخوانی) دردناکی در مچ پاهای او به وجود خواهد آمد، قادر به پوشیدن کفش نخواهد بود و به صورت مادام‌العمر دچار درد مچ پا شده و در اغلب موارد دامنه فعالیت‌هایش به شدت محدود میشود.
پزشک معالج می‌بایست به والدین آن دسته از نوزادان مبتلا به پاچنبری که مشکل پزشکی قابل توجه دیگری ندارد اطمینان دهد که با انجام اقدامات درمانی مناسب پاهای فرزندشان درمان خواهد شد، به طوری که بتواند زندگی پویا و نرمالی داشته باشد.
علائم و نشانه ها
پاچنبری (کلاب فوت) دارای انواعی از خفیف تا شدید است، که عموماً همگی از لحاظ ظاهری یکسان هستند به طوری که معمولاً در همه موارد، مچ پا به داخل چرخیده و اغلب چروک عمیقی در کف پا وجود دارد.
ریسک فاکتورها عبارتند از :
سابقه فامیلی مثبت
به همراه بیماری های مادرزادی دیگر مثل اختلال در ستون فقرات
عوامل محیطی مثل سیگار کشیدن حین حاملگی
کمبود مایع آمنیوتیک در کیسه آب
چون استخوان ، مفاصل و تاندون های نوزاد بسیار نرم است درمان از بدو تولد باید شروع شود و هدف از درمان اصلاح پای بچه است قبل از اینکه شروع به راه رفتن کند.
درمان شامل کشش و گچ گیری هفتگی به مدت 5 یا 6 هفته و سپس استفاده از بریس است است و در صورت اصلاح ناقص یا تاخیر در شروع درمان بصورت جراحی خواهد بود.
هر چند که بسیاری از موارد پاچنبری (کلاب فوت) با استفاده از روش‌های غیرجراحی با موفقیت درمان میشوند، اما گاهی اوقات این بدشکلی را نمی‌توان با این روش‌ها به طور کامل اصلاح نمود و یا این که عارضه عود میکند که اغلب دلیل آن ناتوانی والدین در پیگیری برنامه درمان است. به علاوه، این بدشکلی در بعضی از نوزادان به حدی شدید است که به کشش پاسخ نمی‌دهد. در چنین مواردی برای تنظیم تاندون‌ها، رباط‌ها و مفاصل پا به جراحی نیاز است.
دررفتگی مادرزادی لگن
مفصل هیپ یک مفصل گوی و کاسه ای است که سر استخوان ران محکم داخل کاسه لگنی قرار گرفته و بخوبی حرکت می کند ولی در بچه ها با نیمه دررفتگی یا دررفتگی مادرزادی لگن این مفصل شل بوده و سر استخوان شکل نرمال نداشته و به راحتی دچار دررفتگی می شود.
اگر چه این بیماری در موقع تولد بروز می کند ولی ممکن است در طول سال اول زندگی نیز ایجاد شود و مطالعات اخیر نشان داده اند که قنداق کردن بچه ریسک این بیماری را افزایش می دهد و در سمت چپ شایع تر است.
تمام نوزادان بلافاصله بعد از تولد باید توسط پزشک از لحاظ وجود این بیماری معاینه شوند و در صورت لزوم از روش های تصویر برداری مثل سونوگرافی یا رادیوگرافی برای بررسی بیشتر استفاده میشود.
در رفتگی مادرزادی لگن بیشتر مفصل ران چپ را گرفتار میکند. بیشتر در دختر ها دیده میشود (شیوع دررفتگی مادرزادی مفصل ران در دختران 9 برابر پسران است) و در نوزادانی که در شکم مادر در وضعیت برعکس معمول قرار گرفته اند (سر به طرف بالا و پا به پایین) بیشتر است. بیماری در نیمی از موارد دو طرفه است.
وقتی سر استخوان ران نوزاد مدتی در خارج از حفره استابولوم میماند هم رشد سر و هم رشد حفره استابولوم دچار اختلال میشود. حفره استابولوم کوچک باقی میماند و عمق کافی هم پیدا نمیکند. سر استخوان ران هم کوچک مانده و خوب رشد نمیکند. گردن استخوان ران نازک مانده و تنه استخوان ران هم لاغر و کم قطر میشود.
این تغییرات نشان میدهند که رشد استخوان ها وقتی سیر طبیعی خود را طی میکند که آنها به درستی در کنار هم قرار داشته باشند. در کنار هم بودن است که رشد و تکامل مناسب را تضمین میکند.
تغییرات دیگری هم بتدریج در اندام کودک بوجود میاید. کپسول مفصل ران این بچه ها کلفت و ضخیم شده و عضلات اطراف مفصل ران بخصوص عضلات ادوکتور (نزدیک کننده ران) و عضله ایلیوپسواس کوتاه میشوند. هر چه مدت زمان بیشتری از تولد نوزاد بگذرد و درمان به تاخیر بیفتد این تغییرات بیشتر شده و درمان بچه را مشکل تر میکند.
ریسک فاکتورها عبارتند از :
بچه اول
دختر بودن
زایمان بریچ
سابقه فامیلی مثبت
کمبود مایع آمنیوتیک در کیسه آب
با پزشک ارتوپد خود تماس بگیرید اگر بچه شما هر کدام از موارد زیر را داشته باشد:
اختلاف در طول اندام
اختلاف در چین های باتک
کاهش حرکت در یک پا
مشکل در تعویض پوشک بچه و باز نشدن پای بچه
لنگش
راه رفتن روی انگشتان
راه رفتن اردکی
در صورتی که بیماری زود تشخیص داده شده و سر استخوان ران در درون حفره استابولوم گذاشته شود رشد استخوان ها در دو طرف مفصل سیر طبیعی خود را باز یافته و در بسیاری اوقات عقب ماندگی خود را جبران میکنند ولی در صورتی که سر استخوان ران در بیرون استابولوم بماند هر چه سن بچه بیشتر میشود عقب ماندگی رشد مفصل و تغییر شکل آن بیشتر میشود.
این امر نشان میدهد که تشخیص این بیماری و درمان آن هر چه زودتر باید شروع شود.
اگر این بیماری بدو تولد تشخیص داده شود با بریس قابل درمان است ولی اگر تا وقتی که بچه راه بیافتد تشخیص داده نشود نیاز به جراحی خواهد داشت.
(جهت مشاهده نمونه جراحی پا چنبری و دررفتگی مادرزادی لگن به قسمت گالری جراحی - جراحی های ارتوپدی مراجعه کنید )
