درد دنبالچه از مشکلات شایع و آزار دهنده ستون مهره است. درد دنبالچه در پایین ترین قسمت ستون مهره و زیر باسن احساس میشود و موجب اشکال در نشستن بیمار میشود.
آناتومی
دنبالچه یا Coccyx در انتهای پایینی ستون مهره قرار دارد و معادل دم در حیوانات است به همین خاطر به آن دنبالچه میگویند. این قسمت از ستون مهره از 5-3 مهره تشکیل شده که پشت سر هم قرار گرفته اند. بین آنها دیسک بین مهره ای قرار دارد و روی هم یک شکل مثلثی را ایجاد میکنند.
در اغلب اوقات تعدادی از این مهره ها به هم چسبیده و یک مهره را تشکیل میدهند. شکل و اندازه دنبالچه در افراد مختلف با یکدیگر متفاوت است بطوریکه ممکن است دنبالچه یک نفر از نظر اندازه 3-2 برابر دنبالچه دیگری باشد. در کسانی که دنبالچه بزرگتری دارند احتمال دردناک شدن آن بیشتر است. امتداد طولی دنبالچه دقیقا در امتداد ستون مهره نیست و معمولا به سمت جلو متمایل است. در موقع راه رفتن و خم شدن به جلو دنبالچه نسبت به بقیه ستون مهره حرکت نمیکند ولی در موقع نشستن بر اثر فشار محل نشستن، دنبالچه حدود 20 درجه به جلو خم میشود.
علائم درد دنبالچه
علامت مشخصه کوکسیدینی Coccydynia، درد دنبالچه موقع فشار مستقیم روی آن است مثلا موقعی که بیمار روی محل سفتی مینشیند دچار درد روی دنبالچه میشود. این درد معمولا با ایستادن و راه رفتن کاهش میابد. علائم دیگر عبارتند از :
- درد شدید و ناگهانی وقتی بیمار از حالت نشسته بلند میشود. منشا این درد به علت عملکرد عضلاتی است که به دنبالچه چسبیده اند و موقع برخاستن منقبض شده و دنبالچه را حرکت میدهند.
- گاهی اوقات بیمار بر اثر نشستن روی محل سفت درد ندارد و درد در موقع نشستن روی محل نرم بوجود میاید. در این بیماران دنبالچه قابلیت تحرک زیادی دارد. در حالت معمول در هنگام نشستن روی زمین، تماس زمین با دو استخوان در دو طرف و زیر لگن به نام ایسکیوم است. در موقع نشستن روی محل نرم، به عوض اینکه نیرو از محل نشستن مستقیما به لگن خاصره وارد شود به دنبالچه وارد میشود و اگر دنبالچه فرد قابلیت حرکت زیاد داشته باشد بر اثر فشار محل نشستن حرکت کرده و این حرکت موجب درد میشود.
- درد در موقع اجابت مزاج.
- وقتی بیمار در حالت نشسته به پشت لم میدهد درد بیشتر میشود و بیمار ترجیح میدهد در موقع نشستن بیشتر به جلو خم شود. علت اینست که موقع لم دادن به عقب فشار بیشتری به استخوان دنبالچه وارد میشود.
- درد عمقی که ممکن است همیشه در ناحیه دنبالچه احساس شود.
- فشار با انگشت به ناحیه دنبالچه دردناک است.
- درد ممکن است به ران ها تیر بکشد.
- درد ممکن است در حین عادت ماهانه افزایش یابد.
- ممکن است فرد احساس کند محل نشستن وی ناپایدار است.
- اگر بیماری مدت طولانی ادامه یابد بیمار ممکن است به علت ترس از نشستن و به علت ایستادن طولانی دچار درد در کف پاها شود. بیمار ممکن است به علت بد نشستن روی صندلی ( برای کاهش دادن درد دنبالچه) دچار کمر درد شود. کم خوابی و اضطراب و افسردگی هم میتواند از عوارض ابتلا دراز مدت به این بیماری باشد.
علت درد دنبالچه چیست ؟
علت بسیاری از درد های دنبالچه نامعلوم است. بندرت ممکن است این درد به علت ضربه ( مانند زمین خوردن یا زایمان)، تحرک زیاد دنبالچه بوده و در موارد نادر عفونت،توموریا شکستگی علت آن باشد. شیوع درد دنبالچه در زنان پنج برابر مردان است که به علت تفاوت شکل استخوان بندی لگن بین زنان و مردان میباشد.
دنبالچه ناپایدار و یا در رفته
این شایع ترین علت درد دنبالچه بوده و نیمی از موارد را تشکیل میدهد. در این بیماران دنبالچه نسبت به استخوان بالای آن یعنی استخوان خاجی یا ساکروم حرکت زیادی دارد و یا گاهی اوقات ممکن است کلا نسبت به استخوان ساکروم تغییر محل داده و جابجا شده باشد. به عبارت دیگر دررفته باشد. گاهی هم این جابجایی و در رفتگی در هر بار نشستن اتفاق میفتد. این وضعیت معمولا به دنبال ضربه به دنبالچه ایجاد میشود مانند زمین خوردن در حین راه رفتن و افتادن بر روی باسن، زمین خوردن در حین پایین آمدن از پله و افتادن روی پله پایینی، زمین خوردن در حین بازی مانند اسکیت کردن.
گاهی اوقات جابجا شدن دنبالچه در حین فشار هایی که در حین زایمان به این استخوان وارد میشود ایجاد میگردد. در حین عبور بچه از کانال زایمانی، سر بچه به استخوان دنبالچه فشار وارد میکند که میتواند موجب جابجا شدن آن شود. در تمام موارد گفته شده به علت کشش زیادی که به دیسک بین دنبالچه و استخوان بالایی آن یعنی ساکروموارد میشود و یا به علت کشش زیادی که به رباط های بین استخوان خاجی و استخوان ساکروم وارد میشود التهاب ایجاد شده و این التهاب موجب درد میشود.
احتمال شکسته شدن دنبالچه به دنبال ضربه بسیار کم است و تشخیص شکستگی دنبالچه در اغلب موارد غلط است. دنبالچه بطور طبیعی از چند تکه تشکیل شده و ممکن است این چند تکه بودن به اشتباه شکستگی تعبیر شود. در کسانی که با بلند شدن از حالت نشسته دچار در ناگهانی میشوند و یا در کسانی که درد آنها بدنبال زمین خوردن یا زایمان ایجاد شده است احتمال بیشتری دارد که علت درد، جابجایی یا ناپایداری دنبالچه باشد. تشخیص این حالات با مقایسه رادیوگرافی ساده بیمار در حالت ایستاده و نشسته است.
برجستگی استخوانی در زیر دنبالچه
در 15 درصد موارد درد دنبالچه به علت یک برجستگی استخوانی در زیر و پشت مهره های پایینی آن است. این برجستگی استخوانی معمولا از روی پوست لمس میشود.
تشخیص آن معمولا با بررسی دنبالچه به توسط ام آر آی داده میشود. گاهی اوقات پوست روی این برجستگی استخوانی کمی فرو رفته است.
دنبالچه کج یا دراز
در کسانی که دنبالچه آنها نسبت به استخوان خاجی با زاویه بیشتر به سمت جلو آمده است یا بلندتر از معمول است احتمال درد دنبالچه بیشتر است.
گاهی اوقات درد دنبالچه به علت اسپاسم و انقباض غیر ارادی عضلات کف لگن و اطراف دنبالچه ایجاد میشود. در مواردی هم ممکن است بدنبال اعمال جراحی ناحیه لگن، استخوان دنبالچه دردناک شود.
تشخیص علت درد دنبالچه
پزشک ابتدا راجع به درد بیمار و خصوصیات آن با وی صحبت میکند. سابقه ضربه به محل دنبالچه و یا سابقه یک زایمان سخت ممکن است وجود داشته باشد. پزشک محل درد را معاینه میکند و ممکن است برای بررسی بیشتر ازرادیوگرافی ساده و یا حتی سی تی اسکن، ام آر آی یا اسکن رادیوایزوتوپ استفاده کند.
درمان درد های ناحیه دنبالچه
درمان این بیماری در اغلب اوقات غیر جراحی است.
- اگر بیمار چاق است کاهش وزن میتواند درد وی را کم کند
- پزشک معالج معمولا برای کاهش درد و التهاب در ناحیه ازداروهای ضد التهاب مانند بروفن استفاده میکند.
- به بیمار توصیه میشود از بالشتک های مخصوص نرم یا بادی برای نشستن استفاده کند. در استفاده از این بالشتک ها باید دقت شود محل درد در وسط بالشتک قرار گیرد تا فشار مستقیمی به استخوان دنبالچه وارد نشود.
- بیمار باید از نشستن در محل های سرد اجتناب کند. گرم کردن محل درد در بسیاری اوقات شدت درد را کاهش میدهد.
- گاهی اوقات فیزیوتراپی بصورت استفاده از گرمای موضعی و یا اولتراسوند میتواند به بهبودی بیمار کمک کند.
- در مواردی که درد بیمار به درمان های معمول جواب نمیدهد ممکن است نیاز به عمل جراحی وجود داشته باشد.
بسیاری از درد های دنبالچه با روش های غیر جراحی بهبود میابند. البته بهبودی ممکن است به ادامه اقدامات درمانی بمدت چند ماه نیاز داشته باشد. با این وجود درد تعدادی از بیماران حتی بعد از چند ماه درمان بهبود نمیابد. در این موارد عمل جراحی معمولا کمک کننده است.
جااندازی دنبالچه زیر بی هوشی می تواند کمک کننده باشد ولی عوارض خاص خودش را دارد.
تزریق آمپول های ضد التهابی در لیگامان ساکروکوکسیژال روش دیگر درمان است که در بسیاری از موارد کمک کننده است و عملا نیاز به جراحی را از بین میبرد و تحت شرایط استریل توسط خود ارتوپد انجام میشود.
تزریق شامل کورتیکواسترویید جهت کاهش التهاب ناحیه یا روش مناسب تر و بی ضرر تر تزریق پی آر پی (PRP) است.
جراحی در 90-70 درصد موارد موفقیت آمیز بوده و موجب از بین رفتن درد بیمار میشود. عمل جراحی درد دنبالچه بصورت خارج کردن کل دنبالچه است. پزشک جراح از طریق شکاف کوچکی بر روی استخوان دنبالچه آن را بطور کامل خارج میکند. با خروج استخوان دنبالچه درد بیمار در غالب اوقات از بین میرود ولی با توجه به موضع عمل جراحی خطر عفونت وجود دارد.