آرتروز مفاصل و پوکی استخوان

استوارتریت یا آرتروز شایع ترین فرم آرتریت مفاصل است که میلیون ها نفر از جمعیت دنیا را گرفتار کرده است و زمانی اتفاق می افتد که غضروف سطح مفصلی از بین برود و استخوان زیر آن در تماس با مفصل باشد.

آرتروز چیست ؟

آرتروز به معنای ساییدگی مفصل و تخریب سطح مفصلی و بدنبال آن تغییر شکل، درد و محدودیت حرکت در مفصل است.
آرتریت Arthritis به معنای التهاب مفصل است و استئوآرتریت Osteoarthritis شایع ترین نوع آرتریت است. در استئوآرتریت مشکل اصلی در غضروف مفصلی است و بعد از مدتی استخوان مفصل هم دچار آسیب میشود. آرتروز Arthrosis یک کلمه یونانی به معنای مفصل است ولی به معنای استئوآرتریت هم بکاربرده میشود. در فارسی بجای کلمات استئوآرتریت و آرتروز از کلمه "ساییدگی مفصل" هم استفاده میشود.

 ساختمان مفصل چیست؟

مفصل جایی است که دو استخوان در کنار هم قرار میگیرند. مفصل باعث میشود قسمت های مختلف بدن نسبت به هم حرکت کنند و حرکت استخوان ها در مفصل به علت کششی است که از طریق عضلات به آنها اعمال میشود. دو انتهای استخوان ها در جایی که با هم مفصل میشوند به وسیله پرده بافتی محکمی پوشیده شده که به آن کپسول مفصلی میگویند.

در اطراف کپسول مفصلی نوارهای بافتی محکمی قرار دارند که به آنها لیگامان یا رباط میگویند و مسئول پایدار کردن مفصل هستند.

غضروف یک بافت سخت ولی صاف و قابل انعطاف است که روی انتهاهای استخوان ها در محلی که در کنار هم قرار میگیرند را میپوشاند.

مقدار کمی از یک مایع غلیظ و لزج بین دو سر استخوان ها و در درون مفصل قرار گرفته که سطح غضروف را لیز کرده و اصطکاک بین دو سطح مفصلی را کم میکند و به آن مایع سینوویال Synovial fluid یا مایع مفصلی میگویند.
مایع سینوویال به توسط بافت سینوویال ساخته میشود. بافت سینوویال لایه ای از سلول هاست که سطح داخلی کپسول مفصل را فرش کرده است.

علت آرتروز یا ساییدگی مفصل چیست؟

در طول روز و به علت فعالیت های بدنی مفاصل بدن بطور مرتب در معرض ضربه قرار دارند و این ضربات مرتبا آسیب هایی را به آنها بخصوص به غضروف مفصلی وارد میکنند. بدن این آسیب ها را تا جایی که میتواند ترمیم میکند. پس در طول زندگی مفاصل بدن دائما در یک فرآیند آسیب و ترمیم قرار دارند.

گاهی اوقات شدت آسیب های وارده به مفصل بیش از قدرت ترمیم بدن است و یا به عللی قدرت ترمیم بدن کاهش یافته و نمیتواند آسیب های معمولی را مرتبا ترمیم کند. در این موارد غضروف مفصلی بتدریج خرابتر و خرابتر میشود و این شروع آرتروز است.
در ابتدا سطح غضروف ریش ریش و لایه لایه میشود. با هر آسیبی مقداری از روی غضروف برداشته میشود تا اینکه بتدریج کلفتی غضروف کم میشود. کم شدن کلفتی غضروف که در رادیولوژی بصورت کاهش فاصله مفصلی دیده میشود از علائم اولیه شروع ساییدگی مفصل است.

بعد از مدتی در اطراف استخوان دو طرف مفصل استخوان های اضافه ساخته میشود که به آنها استئوفیت Osteophytis میگویند. این استئوفیت ها هم در رادیوگرافی مفصل دیده میشوند. بافت سینوویال مفصل هم متورم میشود که به آن سینوویت Synovitis میگویند.
بتدریج استخوان زیر غضروف سفت و محکم میشود که به آن عاجی شدن استخوان یا Eburnation میگویند. با پیشرفت آرتروز در استخوان زیر غضروف کیست های استخوانی ایجاد میشود.

اگر چه آرتروز هر مفصلی را می تواند گرفتار کند ولی شایع ترین مفاصل درگیر عبارتند از :

زانو، هیپ، ستون فقرات، دست

علایم آرتروز مفاصل شامل موارد زیر است :

درد

خشکی مفاصل بخصوص صبح ها

کاهش دامنه حرکتی

احساس سایش در مفصل درگیر

استخوان اضافه و تورم و انحراف اندام

ریسک فاکتورها عبارتند از :

سن بالا

جنس ( در خانم ها شایع تر است)

چاقی

سابقه آسیب مفصلی

کار سنگین

ژنتیک

انحراف اندام

سبک زندگی نامناسب مانند دو زانو و چهار زانو نشستن ، استفاده از توالت ایرانی ، استفاده زیاد از پله و پیاده روی طولانی مدت

 (جهت یادگیری و انجام ورزش های زانو به قسمت دانستنیها مراجعه کنید)

اگر درمان دارویی و تغییر شیوه زندگی باعث بهودی نشود می توان درمان های زیر را انتخاب کرد :

تزریق داخل مفصلی کورتون

تزریق داخل مفصلی لوبریکان مانند هیالگان

تزریق داخل مفصلی PRP

در آرتروز زانو خاصیت ویسکوزیته یا گرانروی مایع سینوویال هم تغییر میکند. غلظت ماده ای که به طور طبیعی در زانو وجود دارد و به آن اسید هیالورونیک میگویند کم میشود. این ماده موجب لغزنده شدن سطح غضروف شده و به نظر میرسد با کاهش این ماده درد بیمار بیشتر میگردد.

مدتی است که از روش خاصی در کنترل علائم این بیماری استفاده میشود که به آن Viscosupplementation یا مکمل روانساز میگویند. در این روش با تزریق ماده خاصی به نام اسید هیالورونیک Hyaluronic acid به داخل زانو سعی در کاهش مشکلات بیمار میشود. به این منظور از دو نوع اسید هیالورونیک استفاده میگردد. یکنوع آن که طبیعی است و به آن هیالگان Hyalgan میگویند و نوع سنتتیک آن که بصورت مصنوعی ساخته میشود و به آن سین ویسک Synvisc میگویند.

مکانیسم دقیق تاثیر این ماده در کاهش درد بیمار مشخص نیست. گرچه منطقی بنظر میرسد که با تزریق اسید هیالورونیک به داخل زانو خاصیت روان کنندگی و لغزندگی مایع سینوویال بیشتر میشود ولی احتمالا مکانیسم های دیگری هم در کار است چون بدن این ماده را چند ساعت تا چند روز پس از تزریق از داخل مفصل جذب کرده و بیرون میکشد ولی تاثیرات آن گاهی تا ماهها باقی میماند. ممکن است تزریق این ماده موجب شود تا خود بدن شروع به تولید بیشتر آن در داخل مفصل کند.

از این درمان بیشتر در بیمارانی استفاده میشود که دچار آرتروز شدید زانو هستند و درمان های معمول کمکی به کاهش درد آنها نکرده است و از طرفی به عللی نمیتوانند عمل جراحی تعویض مفصل را انجام بدهند. تزریق داخل مفصلی آمپیول های 2 میلی لیتری این دارو به توسط جراح ارتوپد صورت میگیرد. بیمار 2-1 روز پس از تزریق نباید فعالیت بدنی شدیدی انجام دهد. معمولا تزریقات در هیالگان بصورت هفتگی بمدت 5 هفته و در سین ویسک بمدت سه هفته انجام میشود. پس از شش ماه تا یک سال میتوان دوره درمانی را بار دیگر تکرار کرد.

این دارو نمیتواند مثل مسکن های معمولی درد را بسرعت کاهش دهد. بیش از نیمی از بیمارانی که از این دارو استفاده میکنند بعد از گذشت یکسال استفاده مستمر از آن ده تا پانزده درصد شدت دردشان کمتر شده و به همین اندازه کارایی زانویشان بهتر میشود.

همه بیماران به یک اندازه به این دارو جواب مناسب نمیدهند. در بعضی از افراد مصرف این دارو ممکن است درد زانو را کم کند و در بعضی دیگر ممکن است تاثیر زیادی نداشته باشد. گاهی بعد از تزریق این دارو به داخل مفصل زانو درد و گرما و تورم خفیف و گذرایی در زانو بوجود میاید که با گذاشتن کیسه یخی و سرد کردن زانو مرتفع میشود. بیمار در 48 ساعت اول بعد از تزریق نباید مدت زیادی سر پا بایستید. این دارو را معمولاً از تاج خروس استخراج میکنند. گرچه بعضی از انواع آنرا میتوان از کشت سلولی هم استخراج کرد. کسانی که به فراورده های پرندگان حساسیت دارند باید از نوعی که از کشت سلولی تهیه میشود استفاده کنند.

در سالهای اخیر درمان با تزریق PRP داخل مفصل رواج پیدا کرده و نتایج بهتری نسبت به روش های غیر جراحی دیگر داشته است. 

پی آر پی (PRP) که مخفف پلاسمای غنی از پلاکت (Platelet rich plasma) است، یکی از جدیدترین، موثرترین و کم عارضه ترین درمان های محل درد به خصوص دردهای مفصلی و عضلانی-اسکلتی است. علاوه بر این مورد امروزه پی آر پی در زمینه زیبایی و جوان سازی هم بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

پلاکت‌های خون حاوی صدها پروتئین و فاکتور رشد هستند که نقش بسیار مهمی در بهبود آسیب دیدگی دارند. در طی فرآیند پی آر پی مقداری خون از بیمار گرفته می‌شود و طی فرآیند سانتریفیوژ پلاکت خون از سایر سلول‌های خونی جدا می‌شوند. سپس این پلاسمای غنی از پلاکت طی مرحله دیگری فعال می شود و می‌تواند به مفصل یا بافت آسیب دیده تزریق شود و فرآیند بهبود را تسریع بخشد.

در صورتی که پی آر پی توسط متخصص خبره و با مهارت کافی انجام شود با توجه به اینکه از سلول های ترمیم کننده خون خود بیمار استفاده می شود و داروی سنتتیک وارد بدن نمی شود، عوارض احتمالی آن بسیار محدود خواهد بود.

نتایج حاصل از تمام روش‌های درمانی تا حد زیادی به میزان آسیب وارد شده بستگی دارد. برای مثال، در مورد آرتریت‌های خفیف، پی آر پی می‌تواند مانع پیشرفت بیماری و فرسودگی بیشتر شود. اما در فرسودگی‌های شدید هدف از درمان، کاهش درد و افزایش کارآیی است. پی آر پی (اگر پشت سر هم و با استفاده از سلول‌های بنیادی انجام شود) می‌تواند باعث کاهش جراحی‌هایی همچون تعویض مفصل و فیوژن ستون فقرات شود.

برای مطالعه بیشتر و اطلاعات تکمیلی درباره PRP کلیک کنید.

استوتومی و اصلاح انحراف اندام

 در جراحی استوتومی ، انحراف اندام اصلاح می شود و فشار بیش از حد از نقاط پر فشار کم شده و به نقاط کم فشار منتقل می شود تا تعادل فشار برقرار شود این نوع جراحی در افراد با سن کمتر از 60 سال و آرتروز متوسط قابل انجام است تا روند پیشرفت آرتروز را کاهش دهد ولی در افراد بالای 60 سال با آرتروز شدید و تخریب غضروف مفصلی نتایج رضایت بخشی ندارد و بهتر است در این شرایط جراحی تعویض مفصل انجام شود.

 تعویض مفصل

 توضیحات کامل درباره تعویض مفصل زانو و هیپ در قسمت تعویض مفصل داده شده است.

 (جهت مشاهده نمونه جراحی آرتروز مفاصل به قسمت گالری جراحی - جراحی های ارتوپدی مراجعه کنید )

 پوکی استخوان

پوکی استخوان میتواند در هر استخوانی از بدن ایجاد شود ولی معمولا در ستون مهره، لگن، مچ دست و دنده ها بیشتر دیده میشود.

برای فهم بهتر پوکی استخوان ابتدا باید بدانیم جنس استخوان از چیست.

استخوان یک بافت زنده است. استخوان رگ خونی و سلول زنده دارد. همین زنده بودن است که به آن امکان میدهد رشد کند و خود را ترمیم کند. در طول عمر، بافت استخوانی بدن مرتبا به توسط سلول های خورنده ای که در آن است (به اسم استئوکلاست) جذب شده و در همان حال استخوان جدید به توسط سلول های استئوبلاست بر روی آن جایگزین میشود. به این ترتیب بافت همه استخوان های بدن مرتبا در حال نو شدن است.

در سنین بچگی و جوانی ساخته شدن بیش از جذب شدن است ولی در سنین بالا بیش از اینکه استخوان ساخته شود جذب میشود ولی حتی در شدیدترین حالات پوکی استخوان، بدن از ساخت استخوان جدید دست نمیکشد و فقط مقدار آن کم میگردد. بیشترین مقدار تراکم استخوان در حدود سن بیست سالگی است.

هورمون های بدن بر روی پدیده جذب و تولید مداوم استخوان تاثیر دارند. مهمترین هورمون های تاثیرگذار در این روند، هورمون زنانه استروژن و هورمون مردانه تستوسترون و هورمون پاراتیروئید است. در این بین استروژن بیشترین تاثیر را دارد. زمینه های ژنتیکی و تفاوت های فردی هم در جذب و تولید استخوان و در نتیجه نهایی آن یعنی قدرت و تراکم استخوان تاثیرگذار است.

اکثر استخوان های بدن از یک بدنه اصلی تشکیل شده اند که مانند اسفنج مشبک و متخلخل است و به آن استخوان اسفنجی میگویند و روی آن را لایه ای از استخوان سفت و سخت و بدون سوراخ و بدون تخلخل فرا گرفته است که به آن استخوان کورتیکال میگویند. در قسمت کورتیکال، استخوان بصورت لایه لایه و بسیار متراکم است. در بعضی استخوان های بدن قسمت اسفنجی بیشتر است و در بعضی دیگر قسمت کورتیکال. ساختار سه بعدی و مشبک استخوان به این علت ایجاد شده که استخوان در عین محکم بودن سبک هم باشد.

پوکی استخوان باعث ضعف و شکننده شدن استخوان می شود و با نیروی کم هم استخوان دچار شکستگی می شود.

شایع ترین نواحی دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان هیپ ، ستون فقرات و مچ دست هستند.

استخوان یک عضو زنده است و سلول های زنده مرتب جایگزین سلول های مرده می شود پوکی استخوان زمانی ایجاد می شود که استخوان جدید نمی تواند جایگزین استخوان قدیمی شود.

پوکی استخوان می تواند هر جنس و نژادی را گرفتار کند ولی در نژاد آسیایی بخصوص در خانم های سفید پوست شایع تر است.

درمان دارویی و رژیم غذایی مناسب و فعالیت های ورزشی تحمل کننده وزن می توانند جلوی پوکی استخوان را بگیرند.

علامت های پوکی استخوان شامل موارد زیر است :

کاهش قد

خمیدگی بدن

درد پشت ناشی از شکستگی و کلاپس مهره ای

شکستگی استخوانی با نیروی کمتر از حد معمول

درمان بر اساس تخمین ریسک شکستگی در 10 سال اینده با استفاده از دنسیتومتری انجام می شود.